Przegląd Filmów Etnograficznych „Oczy i Obiektywy” „Etnografia, animacja, sztuka. Z doświadczeń projektu Prolog”

Kolektyw Terenowy, Kino KC, Warszawa

2012

W Ostałówku i Broniowie koło Szydłowca, w obszarach wysokiego, wiejskiego bezrobocia, od 2004 roku prowadzone były badania etnograficzne. Były to bardzo intensywne spotkania z ludźmi, rozmowy, wspólne mieszkanie, organizowanie wspólnego życia towarzyskiego. Nawiązane z ludźmi relacje i wspólne doświadczenia były punktem wyjścia do przygotowania i poprowadzenia tam projektów animacyjno-etnograficznych realizowanych w latach 2008-2010 („Miejsce wspólne” i „Trzy bieguny”). Szybko okazało się, że działania te stwarzają warunki do ujawnienia się niezwykle interesujących wymiarów – niewidocznej na początku – kreatywności kulturowej i aktywności organizacyjnej mieszkańców wsi. Rozpoznanie tych procesów wymaga jednak zbudowania pewnej nowej perspektywy działania animacyjnego, wzbogaconego wiedzą i uczestnictwem etnograficznym.

Grupa etnografów, animatorów i artystów powróciła w 2011 roku do Broniowa i Ostałówka, by przeprowadzić kilkumiesięczny projekt „Prolog”. Polegał on na skonstruowaniu i przeprowadzeniu kolejnych działań społecznych, animacyjnych i artystycznych, które – wychodząc z wcześniejszych i kontynuowanych w 2011 roku obserwacji etnograficznych - byłyby w stanie pobudzić, odsłonić i zgłębić dalsze potencjały lokalnej aktywności twórczej. Działaniom tym towarzyszyło wynikające z wcześniejszych obserwacji założenie, że przeprowadzane akcje i wydarzenia kulturalne nie tyle (albo: nie tylko) wprowadzają nowe jakości życia kulturalnego, co stwarzają warunki, by ujawniło się to, co głęboko ukryte i zarazem bardzo wartościowe w życiu społeczności Broniowa i Ostałówka. Zbudowaniu perspektywy poznawczej służyła kilkutygodniowa „współobecność” w terenie, która sprawiła, że ujawnienie się tych jakości i potencjalności było możliwe – i że było można je dostrzec i opisać.

W ramach „Oczu i Obiektywów” zapraszamy na prezentację czterech filmów. Pierwszy z nich, „Prolog” (aut. Pola Rożek), stanowi całościową impresję na temat zrealizowanego projektu, przedstawia mieszkańców Broniowa i Ostałówka oraz dynamikę działań prowadzonych wraz z mieszkańcami przez etnografów, animatorów i artystów. Ta pierwsze ogólne ujęcie filmowe, ukazujące intensywność spotkania i typ budowanych relacji oraz obrazujące sposób odkrywania lokalnej kultury w działaniu, wprowadza nas następnie w przestrzeń trzech typów aktywności mieszkańców wsi, które stały się przedmiotem odrębnych narracji filmowych. Obraz „Urządzenia z Broniowa i Ostałówka” (aut. Łukasz Skąpski) przedstawia świat konstruktorów, tworzących niezwykłe maszyny rolnicze – samoróbki, które zawdzięczają swój wyjątkowy wygląd częściom składowym o różnej, często zaskakującej proweniencji. Podobne zjawisko opisuje drugi film tego autora, „Fitness”, przedstawiający tworzone własnymi rękami przez młodych mieszkańców wsi świetlice-siłownie. Obrazy stanowią fascynujące świadectwo zaradności i pomysłowości autorów samoróbek, stanowiących odpowiedź na funkcjonowanie w warunkach ekonomicznego niedoboru. Filmem zamykającym blok będzie „Substancja odżywcza” (aut. Elżbieta Jabłońska), prezentująca opowieści mieszkańców (w tym głównie mieszkanek) o wiejskich smakach. Niespieszna narracja filmu staje się pretekstem do stworzenia portretu wiejskich kobiet i ukazania przestrzeni ich codziennej kreatywności.

Film „Prolog” został nakręcony ręką etnografki, pozostałe trzy filmy wyszły spod rąk artystów współczesnych. Efekty tych prac staną się pretekstem do rozmowy na temat tego, jak różne perspektywy pracy z obrazem mogą budować wspólną narrację, jakie wartości płyną dla etnografii z łączenia różnorodnych perspektyw, a także – na czym może polegać filmowa „wrażliwość etnograficzna”.